خاتم سازی
خاتم سازی
خاتم هنر آراستن سطح اشیاء با مثلث های کوچکی است که طرح های گوناگون آن همواره به صورت اشکال هندسی منظم بوده است. این شکل های هندسی را با قرار دادن مثلث های کوچک در کنار هم نقش بندی می کنند. می توان گفت ، کار خاتم نقش های هندسی تشکیل شده از مثلث های سه پهلو ( متساوی الاضلاع) است که از عاج، استخوان، چوب و مفتول برنج ساخته شده و معمولا به ضخامت 2 میلی متر در سطح خارجی یا سطح داخلی و خارجی اشیاء چوبی چسبانده می شود.
آثار که از قدیم مانده نظیر درهای کاخ ها، رحل های قرآن و صندوق های مقابر خاتمکاری نشان می دهد که این هنر در زمان قدیم و به ویژه عهد صفویه رواج کامل داشته یکی از مراکز اصلی آن هم اصفهان بوده است. اما همین معلوم می کند تا چند سالی این هنر در اصفهان رو به زوال گذاشته و تنها شیراز مرکز این صنعت شده است.
در ابتدا کار خاتم با استفاده از مثلث های بسیار بزرگ که پهلوی هم قرار می دادند تهیه می شد. ولی بتدریج با پیشرفت ذوق و تبحر هنرمندان ابعاد مثلث ها ریز تر و کوچکتر شد. به هر حال هنر خاتم سازی از زمان پیدایش تا کنون تحولاتی راداشته است.
صنعتگران خاتم ساز برای تهیه خاتم از مواد اولیه متنوعی استفاده می کنند که در کمتر صنعت دستی دیگری اینچنین تنوعی به چشم می آید.
این موارد عبارتند از: چوب فوفل، چوب گردو، چوب نارنج، چوب عناب، استخوان شتر، مفتول برنجی، لایه برنجی، سریشم گرم، سریشم سرد، فرمالین، فیبر و روغن جلا و تخته سه لایه.
غیر از آن برای تکمیل ساخت از چفت و لولا و غیره نیز استفاده می کنند.
از خاتم در تهیه محصولات مختلفی استفاده می شود که از آن جمله است: قاب عکس، جعبه سیگار، عصا، پیپ، جعبه لوازم آرایش، جا کلیدی، جاقلمی و جلد آلبوم.
در اصفهای علاوه بر اشیاء خاتم که به سیوه شیرازی می سازند قسمتی از مصنوعات خاتم را با نقره و مینا سازی توام کرده اند که در شیراز وجود ندارد. مثلا: جعبه های خاتمی که رویه های آن را نقاشی مینیاتور می کنند و روی آن را روغن می زنند.
ساخت و قلم زنی فرآورده های مسی و برنجی:
یکی از پر رونق ترین رشته های صنایع دستی اصفهای ساخت و قلم زنی محصولات نقره ای، مسی و برنجی است.
مواد اولیه مورد مصرف سازندگان فرآورده های مس و برنج و نقره شامل نقره، مس، برنج و آلیاژ مس و برنج است.
مقداری از مواد اولیه مذکور از کشورهای دیگر نظیر یوگسلاوی بقیه آن در ایران از شرکتهای برق منطقه ای و شرکت ملی نفت ایران و غیره تهیه می شود.
ابزار کار صنعت گران این رشته از دو دسته تشکیل می شود.
یک دسته از ابزار در مرحله ساخت محصولات مورد استفاده قرار می گیرد مانند دستگاه خم کاری، موتور فرچه، کوره برقی، سندان، چکش و دسته دیگر که در مرحله قلم زنی مورد احتیاج است و عبارت است از دستگاه قیر آب کنی، پرگار، تعدادی قلم آهنی، چکش و غیره است.
برخی از کارگاههای این رشته صرفاً به کار ساخت محصولات نقره مسی و برنجی مشغول هستند و در مقابل کارگاههایی نیز وجود دارد که فقط کار قلم زنی بر روی این فلزات را انجام می دهند و دسته سوم کارگاههایی می باشد که به هر دو کار ساخت و قلم زنی تواماَ می پردازند.