دَرَفش کاویانی
دَرَفش کاویانی
دَرَفش کاویانی ، درفش اسطوره‌ای و تاریخیِ ایران از عهد قدیم تا پایان شاهنشاهی ساسانی بود که به گفته تاریخ‌نگاران اسلامی، یک میلیون سکه طلا ارزش داشته‌است. این درفش پس از حمله عرب‌ها به ایران به دستِ آن‌ها افتاد و از بین رفت. درفش کاویانی که بمدت بیش از ۹۵۰ سال پرچم رسمی ایران بوده‌است، نقشی نمادین در میانِ جنبش‌هایی ملی با تفکراتِ ملی‌گرایانه در ایران بازی کرده‌است و یکی از نمادهای میهن‌پرستی به حساب آمده‌است.
پرچم ایران در دوره‌های مختلف، دستخوش تغییرات بسیاری شده‌است. از نظر تاریخی در متون اوستایی و نوشته‌های بجا مانده از دوران هخامنشی اشاره مستقیمی به درفش کاویانی نشده‌است؛ ولی در دوران سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان این درفش بر روی سکه‌ها مشاهده شده‌است و بطور رسمی پرچم هر سه پادشاهی بوده‌است. تصاویر درفش کاویانی مربوط به بیش از ۲۳۰۰ سال پیش همچنان بر روی سکه‌ها موجود است؛ ولی بیشتر دانش ما در مورد جنس درفش کاویانی به نوشته‌های تاریخ‌نویسان پس از ورود اسلام به ایران بازمی‌گردد. طبری در کتاب تاریخی و جامع خود به نام تاریخ طبری می‌نویسد: درفش کاویانی از پوست پلنگ درست شده و درازای آن دوازده اَرَش) واحد طول در روزگار قدیم ( بود که اگر هر اَرَش را که فاصله بین نوک انگشتان دست تا بندگاه آرنج است، ۶۰ سانتی‌متر به حساب آوریم- تقریباً پنج متر عرض و هفت متر طول میشود. ابوالحسن مسعودی نیز به همین موضوع اشاره می‌کند. ابن خلدون گزارش می‌کند که درفش کاویانی دارای ستاره‌ای در مرکز بود و چنین اعتقادی وجود داشت که تا زمانی که کسی که این درفش را حمل می‌کند شکست ناپذیر است. در سکه های کشف شده مشاهده می‌گردد که درفش کاویانی دارای چهار نقطه بزرگ است. همچنین مشاهده میشود که نه‌تنها فَرَتَرَکه‌های پارسه(سرداران پارسی و فرماندهان) درفش کاویانی را بعنوان پرچم خود معرفی کردند، بلکه آن را در کنار آتشکده و نماد فر کیانی بر روی سکه‌های خود به نمایش درمی‌آوردند. در همه سکه‌ها بخوبی مشخص است که درفش کاویانی دارای چهار نقطه و آویزه بوده و در میان آن یک گل وجود داشته‌است.
گفته میشود که علامت + که بر روی پرچم کاویانی بوده همان چلیپا یا صلیب ایرانی است که نماد و آیکون خورشید در فرهنگ ایرانی وآئین مهری بوده‌است.کاوه فرخ بیان می‌کند که بالاترین نشان دوره ساسانی درفش کاویانی میباشد و تصویری بازسازی شده از درفش کاویانی بر اساس شاهنامه ارائه میدهد. به هنگام حمله اعراب به ایران، در جنگ جنگ قادسیه درفش کاویانی به دست ضرار بن الخطاب افتاد که او بابت درفش، مبلغ سی هزار دینار از عمر بن خطاب دریافت کرد، هرچند گفته میشود ارزش راستین درفش ۱٫۲ تا حتی دو میلیون دینار بوده‌است. و چون درفش را نزد عمر بن خطاب، خلیفه مسلمانان، بردند، وی از بسیاریِ گوهرها، دُرها و جواهراتی که به درفش آویخته شده بود، دچار شگفتی شد و به نوشته تاریخ بلعمی عمر خلیفه اعراب مسلمان دستور داد تا گوهرهای آن را بردارند و درفش را در آتش بسوزانند.
درفش کاویانی نقشی نمادین در بین جنبشهای با تفکرات ملی گرایانه ایران از آغاز اسلام تاکنون بازی کرده‌است و نشان جنبشهای میهن پرستانه در ایران بوده‌است. یعقوب لیث صفاری در هنگام قیام خود علیه عباسیان در شعری که از طرف او برای خلیفه عباسی ارسال شد، چنین نوشت: درفش کاویانی (عَلَم الکابیان) همراه من است و امیدوارم که زیر سایه آن بر ملتها فرمانروایی کنم.
اشاره به درفش کاویانی در اساطیرِ ایران، به قیام کاوه آهنگر علیه ظلم و ستم ضحاک برمی‌گردد. ضحاک ماردوش، شاهی است که در اثر بی عدالتی و ظلم شیطان شانه‌هایش را بوسه می‌زند و از جای بوسه‌ها مارهایی می‌رویند. ضحاک برای اینکه زنده بماند باید روزانه مغز دو جوان را به مارها بدهد و کاوه آهنگر نیز کسی است که هفده فرزندش قربانی مارها شده‌است. در این هنگام، کاوه برای آن که مردم را علیه ضحاک بشوراند، پیش‌بند چرمی خود را بر سر چوبی می‌کند و آن را بالا می‌گیرد تا مردم گرد او آیند. سپس با کمک مردم، کاخ فرمانروای ضحاک خونخوار را در هم می‌کوبد و فریدون را بر تخت شاهی می‌نشاند. فریدون نیز پس از اینکه به شاهی رسید فرمان میدهد تا چرم پیش‌بند کاوه را با دیباهای زرد و سرخ و بنفش بیارایند و زر و گوهر به آن بیفزایند و آن را درفش شاهی خواند؛ و بدین شکل کلمه دَرَفش کاویانی پدید آمد.
بررسیها و پژوهشگرهای گسترده نشان میدهد که درفش کاویانی چرم پاره چهارگوشی بوده که بر بالای یک نیزه که نوک آن از پشت نمایان بود، آویزان میشده است. در میان پرچم یک ستاره بزرگ یا چهار پره به چشم میخورد که به چهارگوشه آن پایان میافته است. در بالای آن اختر دیگری یافت میشد که چنبره کوچکی بود بدینگونه در درفش کاویانی دو ستاره در میان و بخش بالایی یافت میشده است. در زیر آن در همه گوشه و کنارهایش، رشته نوارهایی ، آویزان بوده است که به زر و سیم و گوهرهای تابناک و ناب زیوربندی شده بودند.
رشته های آویزان شده بخش زیرین چرم چهارگوش به سه رنگ سرخ و زرد و بنفش آراسته بودند فردوسی برگزیدن این سه رنگ را از آن فریدون میداند که خود درفش کاویانی را به زیور و جواهر و ابریشم آذین بندی نمود.
رنگ سرخ رنگ روز ” تیر” سومین روز هفته ایرانیان باستان است که امروز به آن “چهارشنبه” میگویند. ” تیر” نام فرشته باران نیز میباشد و به یاری و کوششهای اوست که زمین ازریزش باران بهره مند و کشتزارها و مرغزارها سیراب و سبز و خرم میشوند. این رنگ نماد شکوه و توانایی، خروش و جوشش، پایداری برای پاسداری و نگهبانی از مرز و بوم است این رنگ بر روی پرچم کنونی با دو رنگ دیگر سپید و سبز دیده میشود
رنگ زرد رنگ روز ” مهر” پایان هفته است که امروز به آن ” یکشنبه” میگویند. این روز نام فروغ و روشنایی را با خود دارد، زیرا زادروز
” مهر تابناک” میباشد. این رنگ نشان پاکی و نیکخواهی، نمایانگر فر و بزرگی، روشنگر گران منشی و سروری و بازگو گر درخشندگی، فروزش و روشنایی است .
رنگ بنفش رنگ ” اورمزد” چهارمین روز هفته است که امروز به آن ” پنجشنبه” میگویند. این رنگ نشانه جنگاوری و دلیری و نبرد سرسختانه با دشمن و پیکار در راه آزادی کشور و نگهبانی از یکپارچگی و شکوه آن است.