مورچه ها
معرفی مورچه ها
مورچه ها از جمله حشراتی هستند که همه ما دیده ایم و با آن ها کما بیش آشنا هستیم. در جهان بیشتر از ده هزار گونه مورچه وجود دارد که زندگی اجتماعی دارند. به این معنا که همیشه گروهی از مورچه های هم نوع در یک لانه و در کنار هم زندگی می کنند و کارهای مربوط به لانه را مانند اعضای یک خانواده بین خود تقسیم می نمایند. به مجموعه افراد همنوعی که در یک لانه با هم زندگی می کنند یک کُلُنی می گویند. در بعضی کلنی ها تنها صدها و هزاران مورچه با یکدیگر زندگی می کنند.
اندازه مورچه های مختلف با هم متفاوت است. کوچکترین مورچه ها کمتر از دو میلی متر طول دارند در حالی که اندازه برخی مورچه های درشت به 5/3 سانتی متر هم می رسد.
تشکیلات یک کلنی
در هر کلنی یک یا چند ملکه زندگی می کند. ملکه سرپرست اصلی لانه است و وظیفه او تخم گذاری است. جثه ملکه معمولا درشت تر از سایر افراد است. همچنین سر ملکه در مقایسه با بدنش درشت است. او هر روز تعداد زیادی تخم های گرد و سفید رنگ می گذارد که پس از گذشت چندین روز نوزادان مورچه ها از تخم خارج می شوند و شبیه کرم های کوچکی به رنگ سفید هستند. به نوزادهای کرمی شکل مورچه ها و سایر حشرات ( لارو) هم می گویند. هنگامی که نوزادان به قدر کافی رشد کردند و تغذیه نمودند معمولا پیله هایی به دور خود می تنند و پس از چند روز مورچه های کارگر از آنها خارج می شوند.
در هر کلنی تعداد زیادی افراد کارگر وجود دارد. کارگرها ماده هایی هستند که قدرت تخم گذاری ندارند. آنها به جستجوی مواد غذایی و ذخیره آنها می پردازند. از لانه مراقبت می کنند و مواد زاید موجود در لانه را دور می ریزند. به علاوه آنها موظفند از ملکه و نوزادان مواظبت کنند و به آنها غذا بدهند.
شکل کارگرهای مورچه در بعضی گونه ها در یک کلنی با هم تفاوت دارد. مثلا کارگرها به دو گروه بزرگ و کوچک تقسیم می شوند. کارگرهای بزرگ از بقیه کارگرها درشت ترند و به آنها مورچه های سرباز هم می گویند.
مورچه های سرباز دارای آرواره های بزرگ هستند و از افراد ضعیف تر در مقابل سایر حشرات و جانوران مورچه خوار محافظت می کنند.داشتن آرواره های قوی به آنها کمک می کند تا بتوانند به خوبی با دشمنان بجنگند.
کارگرهای کوچک زیاد از لانه دور نمی شوند و بیشتر کارهای داخل لانه مانند نظافت و تغذیه نوزادان و ملکه را بر عهده می گیرند.
مورچه ها حشراتی بسیار با انضباط هستند. هر مورچه وظیفه خود را به خوبی انجام می دهد و در بقیه امور دخالت نمی کند.
معمولا در آخر زمستان ملکه تخم های مخصوصی تولید می کند که از آنها نوزادانی خارج می شوند که پس از رشد به مورچگانی نر و ماده بال دار تبدیل می شوند. این مورچه های بالدار در بهار سال آینده از لانه خارج می شوند، و با هم جفت گیری می کنند. پس از جفت گیری مورچه های نر بلافاصله می میرند ولی مورچه های ماده از بین نمی روند، بلکه فقط بال هایشان از بدن شان جدا می شود وبر زمین می افتد. این مورچه ماده جفت گیری کرده وبدون بال، که ملکه نامیده می شود محلی مناسب برای ساختن لانه پیدا می کند؛ این محل معمولا سوراخی در تنه درخت، شکافی در دیوار و یا حفره ای در زیر سنگ هاست. او در این محل اولین تخم ها را می گذارد. ملکه به تنهایی پرورش اولّین نوزادان را بر عهده می گیرد و مواد غذایی مورد نیاز آنها را فراهم می کندو پس از این که اولّین نوزادان رشد کافی کردند و به مورچه های کارگر تبدیل شدند وظیفه ملکه منحصر به تخم گذاری می شود و کارگرها انجام بقیه امور را بر عهده می گیرند. همچنین کارگرها با حفر کانال ها و تونل هایی لانه را به تدریج وسیع تر می سازند.
تغذیه در مورچه ها:
بسیاری از مورچه ها بذر خوار هستند و به جمع آوری دانه های مختلف از قبیل گندم ، جو و بذر علف های هرز می پردازند و معمولا در لانه های آنان می توان انبارهای گوناگون را یافت.
بسیاری از مورچه ها از اجساد حشرات و عنکبوت هایی که تازه از بین رفته اند تغذیه می کنند یا حشراتی کم تحرّک و ریز جثّه را شکار می کنند و پس از کشتن آنها ، از لاشه اشان تغذیه می نمایند.
مورچه های مهاجم
گروهی از مورچه ها که به مورچه های مهاجم معروفند حشرات و سایر حیوانات کوچک موجود در مواد پوسیده گیاهی را شکار می کنند. طریقه شکار به این ترتیب است که وقتی یکی از مورچه ها به طعمه ای مناسب برخورد کرد به نزد سایر مورچه ها می رود و با ترشح بوهایی مخصوص از غده های روی بدنش این خبر را به آنها می دهد. در واقع زمانی که مورچه ها این بو را حس کردند متوجه می شوند که دوستشان طعمه خوبی پیدا کرده است و دنبال اوبه راه می افتند. لحظاتی بعد ستونی از مورچه های مهاجم در روی زمین دیده می شوند که حتی در بعضی مواقع طول این ستون به صد متر هم می رسد. در طرفین ستون گروه خاصّی از کارگرها قرار می گیرند که آرواره های بلندی دارند و از سایر افراد محافظت می کنند و پس از رسیدن به طعمه با همکاری هم آن را به لانه می برند.
مورچه های برگ بُر
در قسمت هایی از قاره آمریکا مخصوصا در جنگل های آمازون مورچه هایی هستند که قطعاتی از برگ های درختان را جدا می کنند و به لانه خود می برند. گاهی مشاهده شده است که گروهی از این مورچه ها توانسته اند در طول شبانه روز تمام برگ های یک درخت عظیم را جدا کنند. البته این مورچه ها برگ های جدا شده را نمی خورند. بلکه آنها را به لانه های خود می برند و پس از این که برگ ها را کاملا جویدند کف لانه را با آنها می پوشانند و در واقع باغچه های کوچکی را برای پرورش قارچ های مخصوصی می سازند. قارچ های بسیار کوچک و خاصی را به لانه می برند و به کشت و پرورش آنها مشغول می شوند و از این قارچ ها تغذیه می نمایند.
مورچه ها و مواد شیرین:
بیشتر مورچه ها علاقه بسیار زیادی به مواد شیرین دارند. از طرف دیگر گروهی از حشرات مانند شته ها و برخی شپشک ها از انتهای بدن خود مایعات شیرینی به نام عسلک خارج می سازند و به همین خاطر مورچه ها به سمت این حشرات جلب می شوند. آنها از عسلک شته ها تغذیه می کنند و گاه با شاخک های خود شته را نوازش می دهند و شته ها در مقابل این کار عسلک بیشتری تولید می کنند. مورچه ها شته هایی را که از آنها عسلک دریافت می کنند محافظت می کنند و به حشرات شکارچی اجازه نمی دهند که به آنها حمله کنند.
مورچه ها و شیره های گیاهی
بعضی اوقات مورچه ها و بعضی گیاهان روابط دوستانه ای با هم برقرار می سازند. گیاه شیره های خود را به عنوان غذایی شیرین و لذیذ در اختیار مورچه قرار می دهد و در مقابل مورچه جابه جایی و انتشار دانه های گیاه را بر عهده می گیرد و همچنین از رشد علف های هرز در اطراف گیاه جلوگیری می نمایند. در رابطه با این موضوع ذکر ماجرای درخت شیطانی سرخپوستان بسیار جالب است.
حدود سی سال پیش دانشمندی در سفرش به جنگل آمازون متوجه شد سرخپوستان این منطقه نوعی درخت را شیطانی می دانند. چرا که در هیچ یک از آتش سوزی هایی که درجنگل رخ می داد این درختان نمی سوختند. این دانشمند سعی کرد علّت را کشف کند و پس از بررسی متوجه شد هر جایی که این درخت وجود دارد اطرافش تا صد متر هیچ گیاهی از علف های کوچک گرفته تا بوته ها و درختچه ها نروییده است و به همین خاطر آتش نمی تواند به آن درخت برسد برای او جالب بود بداند چرا در اطراف این درخت هیچ گیاهی نمی روید و پس از تحقیق متوجه شد در روی درخت مزبور مورچه هایی زندگی می کنند که از شیره های گیاهی ان تغذیه می کنند و در عوض ریشه هر گیاهی را که بخواهد در اطراف آن درخت رشد کند به سرعت می جوند و اجازه نمی دهند هیچ گیاهی در اطراف ان رشد کند.
مورچه های انگل
بعضی مورچه ها برای تهیه غذا ی خودشان هیچ فعالیتی نمی کنند و غذایشان را از سایر مورچه ها به دست می آورند، انگل مورچه های دیگر می شوند.
مثلا مورچه هایی به نام مورچه های پرسه زن وجود دارند که لانه های خود را در نزدیکی لانه مورچه های دیگر می سازند. آن گاه هم از مواد دور ریخته شده انها تغذیه می کنند و هم زمانی که کارگرها مشغول بردن مواد غذایی به لانه خود هستند غذای آنان را به زور از چنگشان در می آورند.
بعضی مورچه ها هم به نام مورچه های سارق مشهورند. آنها به آرامی وارد لانه موریانه ها یا انواع دیگر مورچه ها می شوند و غذاهای ذخیره شده آنها را می دزدند و نوزادانشان را شکار می کنند.
یک گروه بسیار جالب مورچه ها به نام مورچه های برده دار مشهورند.
این مورچه ها به آرامی وارد لانه سایر انواع مورچه ها می شوند و پیله های آنان را می دزدند و به لانه خود می برند و از پیله های دزدیده شده مراقبت می کنند پس از خروج کارگرها از پیله های دزدیده شده آنها را وادار می سازند که کارهای مربوط به لانه شان را انجام دهند.