بیابان چیست؟
بسیاری از بیابان ها مناطق گسترده ای در سرزمین های بسیار خشک هستند.
همه ی بیابان ها گرم نیستند و بعضی ازآنها به سرزمین های سرد و یخ زده تبدیل شده اند. بیابان ها چنان خشک و سرد هستند که گیاهان به ندرت در آن رشد می کنند. در بیابان ها میزان بارندگی کمتر از 25سانتی متر در سال است. حتی گاهی در آنجا اصلا باران نمی بارد.
اگرچه کویرها از دریاهای قدیمی پدید آمده اند که آب شان تبخیر شده و حالت شوره زاری آنها بیشتر از بیابان و صحرا است.
بیابان ها انواع گوناگون دارند: بعضی گرم و بعضی سرد و یخ زده هستند. بیابانهای واقع در فلات های مرتفع که هوای خنک تری دارند بیابان های سرد نامیده می شوند، اما هوای بیشتر بیابان ها طی روز بسیار گرم است. در نواحی قطبی، بیابان ها در سراسر سال یخ زده هستند. همه بیابان ها چه گرم و چه سرد هنگام شب بسیار سرد می شوند.
پیدایش بیابانها
برخی بیابان ها هزاران سال پیش پدید آمدند و پیدایش بیان های دیگر، کمتر از هزار سال قبل رخ داده است؛ در حقیقت وجود آب و هوای گرم در بعضی نقاط گرم این سرزمینها را کاملا خشک و بیابانی کرده است.
« گوبی بیابان سردی است که بر فراز فلاتی در آسیای مرکزی، شمال چین و جنوب مغولستان قرار دارد. این بیابان انباشته از تپه های ماسه ای متحرک و پوشیده از سنگ های کوچک است. بعضی از بیابان ها نیز پوششی از گدازه و سنگ ریزه های آتشفشانی دارند.
صحرای آفریقا بیابان تفتیده ای است که مناطق گسترده ای از شمال آفریقا را پوشانده است. این صحرا 8000 سال پیش، سرسبز و حاصل خیز بود. هنوز هم نشانه هایی از دره های رودخانه ای قدیمی وجود دارد که روزگاری از میان بیابان سوزان امروزی، عبور می کردند.»
شکل های گوناگون:
بعضی از بیابان ها صخره ای هستند در حالیکه بیابان های دیگر با سنگ ریزه و شن پوشیده شده اند. سطح بعضی از بیابان ها با شن نرم پوشیده شده و سطح بعضی دیگر به صورت لایه های غول پیکری از یخ دیده می شود.
بادهای شدید و بارندگی های ناگهانی در بیابان های صخره ای و شنی، سطح آنها را چنان فرسایش داده است که شکلهای شگفت انگیز پدیدار شده است؛ گویی هنرمندی مجسمه ساز با دقت چنین پیکره هایی را تراشیده است.
حیات در بیابان:
اگر چه بیابان ها لخت و عریان به نظر میرسند، اما گیاهان و حیوانات با زیرکی شیوه های زندگی در بیابان را یافته اند؛ آدمیان نیز سکونت گاه هایی برای خود در بیابان ساخته اند.
بیابان های دنیا:
بیابان های ساحلی با بادهای سرد و خشک
بیابان ها در مناطقی از کره زمین شکل گرفته اند که بارندگی در آنها بسیار اندک است.
با نگاهی به نقشه جهان، می بینید که همه بیابان ها روی توده هایی وسیع خشکی، موسوم به قاره قرار گرفته اند. جالب است که بسیاری از این بیابان ها در حاشیه های غربی قاره ها واقع شده اند؛ زیرا بادهایی که از سوی غرب می وزند از فراز اقیانوسهای سرد میگذرند؛ سرمای هوا مانع جذب رطوبت میشود و در نهایت، ابرهای باران زا در حاشیه غربی قاره ها شکل نمی گیرند تا سواحل غربی، خشک و بیابانی باقی بمانند.
(حتی بعضی از بیابان های نزدیک به خط استوا، خنک یا سرد هستند. بیابان گوبی بر فراز مرتفع شکل گرفته است. عرض جغرافیایی نسبتا زیاد این بیابان موجب سردی هوا شده است؛ اما بیابان نامیب در جنوب غربی آفریقا نیز یک بیابان سرد است؛ زیرا یک جریان اقیانوسی سرد، در امتداد سواحل نامیب وجود دارد. سرما منتشر شده از این جریان به صورت باد بر فراز بیابان نامیب می وزد و با وجود نزدیکی به خط استوا، بیابانی سرد را پدید می آورد. بیابان مجاو در ایالت کالیفرنیای آمریکا قرار دارد. این بیابان با کوه های پیرامون آن محاصره شده است؛ در نتیجه بارندگی در آن بسیار ناچیز است. در حالیکه بیابان مجاو بسیار تفتیده و سوزان است، اما قله ی بعضی کوههای اطراف پوشیده از برف دیده میشود. )
مناطق باران پناه و خشک
بعضی از بیابان های جهان در غرب رشته کوه های بزرگ شکل گرفته اند. ارتفاعات آن در آمریکای جنوبی، کوه های راکی در آمریکای شمالی و رشته کوه های بزرگ شرق قاره استرالیا، نمونه هایی از چنین رشته کوه هایی هستند. علت پیدایش بیابان در غرب این رشته کوه های آن است که همواره از وزش بادهای همیشگی حامل ابرهای باران زا بی بهره بوده اند. چنین بادهایی، موسوم به تجارتی، آلیزه یا بسامان در شمال خط استوا همیشه به طرف جنوب غربی و در جنوب خط استوا به سمت شمال غربی می وزند.
وقتی بادهای بارش زا از رشته کوه ها می گذرند، سردتر شده و بخار آب درون آنها خنک میشود تا در دامنه های شرقی رشته کوه ها به شکل باران فرو بریزند. اما پس از عبور بادهای بی رطوبت از رشته کوهها، در دامنته های غربی هوا خیلی خشک میشود تا سطح زمین به صورت بیابانی درآید.
بیابان های گرمسیری
نقشه جهان نشان می دهد که بسیاری از بیابان ها در نواری بین 1500 کیلومتر بالاتر یا پایین تر از خط استوا قرار دارد. این نواحی به منطقه استوایی یا حاره مشهور هستند. در بخش هایی از این مناطق استوایی آسمان صاف است و ابرها به ندرت باران زا هستند. از سوی دیگر خورشید داغ به سرزمین های استوایی می تابد و آن را کاملا خشک می کند در نتیجه بیابان های گرمسیر استوایی، در این بخش ها شکل می گیرد.