بیابان های ایران
بخش های گسترده ای از سرزمین ما را بیابان ها پوشانده اند. اگرچه هریک از این بیابان ها از ویژگی های جغرافیایی خاص خود برخوردارند، اما شباهتهای چشمگیری با یکدیگر دارند. در حقیقت هر یک از بیابان ها خود از چندین بیابان یا کویر کوچک تر تشکیل شده اند. بزرگترین بیابان های کشور ما کویر لوت و دشت کویر شکل داده اند.
کویر لوت
کویر لوت و که به دشت لوت هم مشهور است در شرق کشور ما پدید آمده است. سرزمین های شرقی این بیابان، انباشته از تپه های شنی غول پیکر و ریگ زارهای کم ارتفاع است؛ اما حاشیه غربی آن از ارتفاعات نسبتا بلندی شکل گرفته که با تنگه های ( باد روبیده) از هم جدا شده اند. در پست ترین ناحیه کویر لوت، چاله های انباشته از نمک و سایراملاح معدنی وجود دارد که تقریبا سیصد متر بالاتر از سطح دریاهای آزاد قرار دارند. رطوبت اندک و گرمای وحشتناک هوا در این ناحیه در طول تابستان در هیچ نقطه دیگری در کره زمین رخ نمی دهد!
ویژگی اصلی سرزمین های این کویر، گرمای طاقت فرسای تابستانی بادهای قدرتمند پیوسته، شن های روان، خاک نمکی و آب تقریبا نایاب است؛ در نتیجه سکونت در آن نا ممکن است. حتی جاده ها نیز از میانه کویر عبور نکرده اند و در لبه های شمالی و جنوبی، مسیرهای راه آهن و جاده های اتومبیل رو، ساخته شده است. با این حال در حاشیه غربی این کویر که در کوه پایه های زاگرس قرار دارند شرایط اقلیمی بسیار ملایم تر است. بخش عمده ای از بارش های 100 تا 150 میلی متری سالانه در این ناحیه به سرعت در حوضه های زیرزمینی ناپدید می شوند که برای آب یاری مزارع و باغ ها از اعماق زمین بیرون کشیده می شوند.
درختان پسته، بادام وحشی و انواع گل های موسمی بخشی از پوشش گیاهی حاشیه کویر است. شهر تاریخی بم همچون یک واحه درچنین ناحیه ای شکل گرفته و مانند نگینی در کویر می درخشد.
وزش بادهای شدید در طول صدها سال چشم اندازهای ویژه ای در کویر لوت ایجاد کرده که به دلیل فرسایش و جابجایی سریع تپه های شنی، هر لحظه به شکلی در می آیند. مجموعه ی برخی از صخره های فرسایش یافته از فاصله دور، مانند شهرهای متروکه به نظر می آید که چشم انداز زیبایی را در بیابان پدید آورده است.
دشت لوت تقریبا درمحلی شکل گرفته است که 3 رشته کوه با یکدیگر تلاقی می کنند. مجموعه مساحت این کویر 85هزار کیلومتر مربع تخمین زده شده است. که تقریبا به شکل یک بیضی از شمال غربی تا جنوب شرقی به طول 450کیلومتر و عرض 190کیلومتر امتداد یافته است.
دشت کویر
دشت کویر، بیابانهای شوره زار است که در حاشیه شمالی از مرکز ایران پدیدار شده است. در فاصله اندکی از جنوب تهران و شرق قم، تا حدود 290 کیلومتر به سوی مشرق، ناحیه کویری به مساحت 54400 کیلومتر مربع قرار دارد. در لبه های جنوبی این کویر، تپه های شنی گسترده شکل گرفته است.
در سراسر فصل تابستان هوا بسیار داغ و سوزان است و تقریبا هیچ گونه بارشی رخ نمی دهد. در زمستان روزها همچنان داغ ولی شبها، سرمای سوزانی در کویر حاکم می شود. بارش چند سانتی متری باران در این فصل به مدت چند هفته حوضه های آبگیر را انباشته از آب می سازد. اما اطراف این آبگیرها پوشش گیاهی چشم گیری یافت نمی شود. زیرا میزان نمک در این سرزمین ها بسیار بیشتر از آن است که گیاهان بتوانند شوری آن را تهیه کنند. فقط برخی بوته های بیابانی شور پسند در گوشه و کنار به چشم می خورند. عدم وجود آب های شیرین و آشامیدنی و شرایط دشوار اقلیمی این ناحیه باعث شده است که تنها بخش های اندکی از آن مورد کاوش قرار گرفته باشد و بیشتر آن هنوز اکتشاف نشده است.
عبور از دشت کویر برای آدمیان و حتی حیوانات با خطر مرگ همراه است؛ زیرا وزن چنین جاندارانی باعث شکستگی لایه چند سانتی متری از نمک بلورین در سطح کویر می شود و آنها در شوره زار باتلاقی، زیر این قشر نمکی فرو می روند.