كتاب و سينما
فصل مشترك كتاب و سينما
انتشار كتاب هاي سينمايي در آغاز دهه پر رونق ترين فصول تاريخي خود را پشت سر مي گذاشت. افزايش عناوين و گستردگي مباحث مربوط به هنر سينما در مقايسه با سال هاي پيش از انقلاب، هم از نظر كمي و گاه از جهت كيفي پيشرفت قابل توجهي را نشان مي دهد. صرف نظر از چند نمونه ارزشمند كه تاريخ نگارش، ترجمه و انتشار آن به سال هاي پيش از 1357 بر مي گردد، بخشي از آثار مربوط به فرهنگ نوشتاري سينما، طي دو دهه اخير به چاپ رسيده است. به نظر مي رسد كه گرايش و علاقه مندي به آثار نوشتاري سيما ناشي از محدوديت موجود در مواجهه مستقيم نسل جديد با آثار روز و مطرح سينماي جهان باشد. اگر چه دستمايه مضموني نيم بيش تري از كتاب هاي متشر شده سينمايي در سال هاي پس از انقلاب در برگيرنده مباحث مرتبط به سينماي كلاسيك و بزرگان اين سينماست. در واقع، نسل جديد دوستداران سينما نيز همچون نسل هاي پيش به ارزش هاي نهفته در جوهره سينماي كلاسيك باور دارند و با وجود امكان محدود و جسته گريخته اي كه براي تماشاي آثار برجسته تاريخ سينما پيد مي كنند، اصالت اين قبيل آثار را مهم ترين دستمايه بالندگي سينما به عنوان يك هنر مي دانند.
بر همين اساس، در صد قابل توجهي از كتاب هاي سينمايي منتشر شده در ساليان اخير، مضموني مرتبط به دستاوردهاي سينماي كلاسيك و فيلم سازان مطرح اين دوران دارد، بنابراين جاي شگفتي نيست كه يك جوان علاقه مند سينما در دهه دوم انقلاب، بر كنار از هرگونه رويارويي مستقيم وتماشاي آثار فيلم سازاني چون اينگماربرگمان، فرانسواتروفو، هيچكاك، جان فورد و ديگران، شناخت كم و بيش قابل توجهي از تاريخچه حيات هنري و كيفيت آثار آن ها داشته باشد. در حقيقت شناخت و توجه نسل جديد به تاريخچه سيما و سينماگران صاحب نام جهان ناشي از مطالعه آثار نوشتاري چاپ شده در دو دهه اخير است. در مجموع، انتشار كتاب هاي سينمايي طي سال هاي اخير رواج و رونق افزون تري يافته است. محدوديت هاي موجود در عرصه نمايش فيلم هاي خارجي يكي از دلايلي اصلي گرايش به سينماي نوشتاري است. اما علت هاي ديگري را نيز براي اين علاقه مندي و توجه مي توان بر شمرد كه پذيرش سينما به عنوان يك رسانه ارتباطي مهم در آستانه قرن ارتباطات از آن جمله است. در مقايسه با رشد محدود و جريان آرام صنعت نشر كتاب در ايران كتاب هاي سينمايي غالبا جزو پر طرفدارترين عناوين موجود در بازار نشر است. بر همين اساس، تعداد كتاب هاي چاپ شده مربوط به سينما و هنرهاي نمايشي در نمودارهاي ساليانه نشر، رقم قابل توجهي را به خود اختصاص مي دهد.
افزايش توجه به سينما و تمايل آشكار اجتماعي-به ويژه جوانان-به مقوله هنرهاي نمايشي تأثير نماياني در گسترش و رواج روزافزون سينماي نوشتاري داشته است. عناوين نشريات تخصصي سينما و تلويزيون در قياس با سال هاي پيش از انقلاب نيز مي تواند نشانه اي از اين علاقه مندي باشد. اما بايد توجه داشت كه ارتقاء سطح كمي كار نشر كتاب هاي سينمايي به تنهايي نمي تواند نشانه پيشرفت و رشد در اين عرصه قلمداد شود.
در يك بررسي دقيق به اين واقعيت خواهيم رسيد كه متأسفانه به دليل فقدان يك سياست مميزي و نظارت مستقيم مضموني،اغلب آثار منتشر شده در عرصه سينما، وجه كمي و تجاري مسئله را مورد توجه داشته اند و به دليل استقبال اقشار مختلف اجتماعي به مقوله سينما، كوشش خود را صرف آراستن و چشم نواز كردن ابعاد بيروني و عناوين كتاب ها مي كنند. پر تعدادترين عنوان كتاب هاي سينمايي را متن فيلمنامه هاي چاپ شده تشكيل مي دهد. به نظر مي رسد كه در بخش كتاب هاي سينمايي نيز گرايش به متن هاي داستاني رواج بيشتري دارد و مثل ساير زمينه هاي ادبي و هنري،جنبه هاي سرگرم كننده بيش تر مورد توجه قرارا گيرد. از طرفي چاپ هر فيلمنامه نيز متضمن نگرش و پششت سرگذاشتن مراحل خاصي مي شود كه گزينش و انتشار آن را با شرايط ويژه اجتماعي هماهنگي و انطباق مي دهد. چاپ فيلمانامه ها متأثر از دلايل چندگانه اي بوده اند كه اشتراك در ويژگي شهرت را مي توان دليل اصلي چاپ آن ها دانست. به زبان ساده تر چاپ يك فيلمنامه پيش از آن كه متكي به ارزش هاي الگوئي، آموزشي و هنري آن باشد، برخاسته از اندازه هاي شهرت بازيگران، گارگردان و موفقيت فيلم ساخته شده بر مبناي آن فيلمنامه است.
در عين حال، رونق بازار چاپ فيلمنامه، حركت هاي مثبت و ارزشمندي را نيز در پي داشته است كه از جمله مي توان به چاپ فيلمنامه آثار بزرگ و كلاسيك سينما اشاره كرد. فدريكوفليني، آنتونيوني،بونوئل، برگمان، كيسلوفسكي و... از جمله فيلم سازان صاحب نامي هستند كه متن فيلمنامه برخي از آثارشان در قالب كتاب به بازار عرضه شده است. چاپ اين قبيل فيلمنامه ها علاوه بر جنبه هاي نيرومند آموزشي از جهت انتقال اطلاعات سينمايي و آشنايي علاقه مندان با آثار بزرگ و ماندگار سينماي كلاسيك نيز بسيار قابل توجه است. از سوي ديگر، چاپ هم زمان فيلمنامه و متن نوشتاري آثار روز سينماي ايران نيز اندك به صورت يك عادت همه گير در آمده است.
طي چند سال اخير فيلمنامه بسياري از آثار موفق و مطرح سينماي ايران، همزمان و يا اندكي پيش و يا بعد از نمايش عمومي آن به دست چاپ سپرده مي شود. در مجموع بيش ترين عناوين كتاب هاي سينمايي ساليان اخير به فيلمنامه اختصاص دارد. فيلمنامه يي كه زمان كوتاه و يا درازي از ساخته شدن فيلم بر اساس آن مي گذرد و يا فيلمنامه هاي كه همچنان در محدوده سينماي مكتوب باقي مانده اند و در گذر از پل لرزان كلام تا تصوير سرنوشتي مبهم دارند.