اُلُغ‌بیگ
اُلُغ‌بیگ
میرزا محمد طارق بن شاهرخ یا میرزا محمد تَراغای بن شاهرخ مشهور بهنام اُلُغ‌بیگ )۷۹۵ تا ۸۵۳ هجری قمری / ۷۷۲ تا ۸۲۸ هجری خورشیدی / ۱۳۹۳ تا ۱۴۴۹ میلادی) فرزند شاهرخ و نوه تیمور از پادشاهان تیموری ایران بود. او پادشاهی ستاره‌شناس، ریاضی‌دان و اهل علم و ادب بود. او از عجایب تاریخ بشر است که در عین اینکه پادشاه بوده، کتابش به نام زیج الغ بیگ دقیق‌ترین تقویم اسلامی است.
بیشتر شهرت الُغ بیک، به خاطر رصدخانه‌ای بود که رنسانس نجوم‌شناسی پس از یک دوره سکوت و فترت در مشرق‌زمین محسوب می‌شد.
الغبیگ در سلطانیه در آذربایجان به دنیا آمد. مادرش گوهرشاد آغا از شاهزادگان ترک زبان بود که بناهایی چون مسجد گوهرشاد را در مشهدساخت و پدرش شاهرخ، در تحکیم حکومت تیموری و رشد هنر در آن دوران و شکل گرفتن مکتب هرات بسیار مؤثر بود.
شاهرخ در سال 1432میلادی به ماوراءالنهر لشکر کشید، خدایداد حاکم آنجا را کشت و خلیل سلطان پسر میرانشاه و نوه تیمور را پس از رهایی به ری فرستاد و حکومت سمرقند را به اُلُغ‌بیگ داد. الغ بیگ، بیشتر اوقات در سمرقند بود و به عنوان مهمان به دربار پدر دعوت می‌شد و در امور سلطنت دخالتی نداشت.
کودکی او يك جا با پدر بزرگش در جهان گشـايي ها گذشـت و تيمور به تربيت فرزند تحت نظر دانشـمندان توجه زياد داشـت. الغ بيك به علوم ديني و طبيعي دسـترسي پيدا نموده به زبانهاي عربي و فارسي بلديت تام پيدا كرد و اكثر عمر خود را در كتابخانه پدرش مي گذرانيد. تيمور بدون در نظر گرفتن خورد سـالي او در امورات كشـور داري آموزش داد و در جلسـات اجتماعات دولتي اشـتراك مي كرد در سـال 1403 براي نواده اش تيمور تاشـكينت، سـوم، چمبول، اسـپره و تمام مغولسـتان را تقديم داشـت.
بعد از وفات تيمور در سـال 1405 بين فرزندان بالاي حاكميت نزاع پيدا گرديد در سـال 1409 میلادی در مركز خراسـان هرات شـاهرخ ميرزا و در ماوراالنهر الغ بيك 15 سـاله در سـمرقند حاكميت داشـت. در سـال 1424 م نيروي الغ بيك به مغلولسـتان حمله نمود در بهار سـال 1425 م آن جا را متصرف گرديد.
در سـال 1347 بعد از مرگ شـاهرخ ميرزا به قصد يكجا سـاختن خراسـان و ماورا النهر كوشـيد. بدون توجه به مخالفت ها در زمسـتان سـال 1449 هرات را فتح و عبداللطيف پسـر خود را حاكم آنجا تعيين نموده، راهي سـمرقند گرديد. دوره سـلطنت الغ بيك 1409 ـ 1449 دورهء پر شـكوه بود
دولتشاه سمرقندی در تذکره الشعرا خود می‌نویسد: فضلا و حکما متفق اند که به روزگار اسلام بلکه از عهد ذوالقرنین تا این دم پادشاهی به حکمت و علم میرزا الغبیگ بر مستقر سلطنت قرار نیافته. الغبیگ در سمرقند رصدخانه عظیم و مجهزی به نام رصدخانه الغبیگ را برپا کرد و همراه با دانشمندان بزرگ آن زمان مانند غیاث‌الدین جمشید کاشانی مشغول رصد و تحقیقات علمی شد و با همکاری آن‌ها زیجی *را که شامل دقیق‌ترین جداول ستاره‌شناختی و مثلثاتی آن عصر بود پدید آورد که به زیج سلطانی معروف است. مدرسه‌ای نیز برای آموزش علوم و فنون تأسیس کرد و بهترین استادان را در آن جا به‌کار تدریس گمارد. یادداشت‌ها و نامه‌هایی که کاشانی برای پدرش در کاشان می‌فرستاد از سطح بالای فهم و دانش الغ بیگ حکایت می‌کند.
با فرمان الغ بيك در بخارا، سـمرقند، غژديوان مدرسـه ها و در مرو موسـسـات خيريه گشـايش يافت.
در مدارس علاوه بر علوم ديني، علوم عصري نيز تدريس مي گرديد، كار ساخت مدرسـه بي بي خانم و مقبره امير تيمور و .... به پايان رسـيد. الغ بيك كاروان سـرا ها، چارسـو ها و حمام ها بنا نمود.
او در سمرقند با برادرانش بایسنقر در هرات و ابراهیم در شیراز، که جملگی هنرمند بودند، دربارهٔ شعر فارسی مکاتبه می‌کرد. او اشعار نظامی گنجوی را بر اشعار امیر خسرو دهلوی که بایسنقر می‌پسندید، ترجیح می‌داد. او از کودکی به آموختن خوشنویسی پرداخت اما همچون برادرانش در این هنر نام‌آور نشد.
الغ بیگ، پس از دو سال درگیری با پسرش عبداللطیف، عاقبت در( ۸۲۸ خورشیدی (۱۴۴۹ میلادی به دست او کشته شد.
*زیج: کتابی است که منجمان احوال و حرکات افلاک و کواکب را از آن مشخص میکنند. و بمناسبت آن نام علمی است در اصول احکام علم نجوم و هیئت که تقویم از آن استخراج کنند... همچنین زیج قانون نجوم است که در جداول آن اوضاع کواکب و خطوط طولی و عرضی که در آن مقادیر حرکات مراکز کواکب است.