باتيك « پارچه هاي كلاقه‌اي اسكو»
سابقه تاريخي باتيك
باتيك كه واژه جاوه‌يي (يكي از جزاير اندونزي) است به نوعي پارچه كه در كشور‌هاي جنوب و شرق آسيا توليد ميشود اطلاق ميگردد و بافته‌هاي باستان شناسي گواه توليد گونه‌يي از آن در مصر باستان نيز هست.
هنر باتيك در ايران به «كلاقه‌يي» شهرت دارد و منطقه‌ي اسكوي آذربايجان مركز عمده‌ي توليد آن است. در گذشته تزئين پارچه به وسيله‌ي هنر باتيك با وسائل ابتدائي و ساده‌يي مانند انواع مهرها و قالب ها انجام ميشد و توليد كنندگان اينگونه پارچه‌ها به كمك رنگهاي گياهي البسه و ساير وسايل پارچه‌يي را تزئين ميكردند.
بعدها وقتي بشر به فكر استفاده از رنگ آميزي پارچه افتاد رنگرزان معمولاً بخشهايي از پارچه را گره ميزدند يا به شكل خاصي ميدوختند تا رنگ در آنها نفوذ نكند و پس از زنگ آميزي، وقتي گره‌ها و يا نقاط دوخته شده باز ميشد قسمتهاي رنگ نگرفته به شكل نقوش نگاتيو ( نسبت به رنگ زمينه) باقي مانده و نوعي نقش و نگار به حساب ميآمد.
با كشف ماده‌يي گياهي كه مانع نفوذ رنگ در الياف پارچه ميشد، قبايل بدوي اندونزي از آن بعنوان مايعي براي پوشاندن بعضي از قسمتهاي پارچه استفاده نمودند و با تكميل اين روش در اندونزي و سرايت آن به ساير نقاط جهان، زير بناي شكل كنوني باتيك ريخته شد.
چاپ قالبي
اين نوع چاپ ابتدا در چين و هندوستان ابداع شد و سپس به ساير نقاط جهان راه يافت و از قرن يازدهم به بعد گروهي از صنعتگران ايراني نيز به آموختن آن پرداختند و حاصل كارشان پارچه هاي قلمكاري است كه امروزه نيز توليدش به گونه يي ديگر در اصفهان و دامغان داير است.
شيوه ي استفاده از مهر بعدها در چاپ باتيك نيز مورد توجه قرار گرفت و هنرمندان متعددي با گرايش به اين روش توانستند به وجود آورنده ي آثار برجسته يي باشند و ابداعات تازه يي از خود برجاي گذارند.
ماده‌ي گياهي فوق الذكر كه از حل كردن برگ موز در سود – سودآور به دست ميآمد مايع چسبنده‌يي بود كه پس از اختلاط با ماسه‌ي نرم يا خاك رس مورد استفاده قرار ميگرفت و هنرمندان وسيله ي قلم يا ساير ابزار به نقاشي پارچه با آن ميپرداختند و سپس پارچه را رنگ آميزي نموده و شستشو ميدادند.
به اين ترتيب نقاطي كه رنگ در آن نفوذ نكرده بود سفيد باقي ميماند و پارچه نقوش سفيدي در متن رنگين به خود ميگرفت و با تكرار اين عمل امكان استفاده از رنگهاي متنوع و متعدد وجود داشت.
در روش استفاده از صمغ و موم كه بعد از چندي جايگزين شيوه ي قبلي گرديد، ابتدا دو طرف پارچه با صمغ و موم پوشانده ميشود و سپس نقوش مورد نظر بر روي موم تراشيده ميشود و سپس پارچه رنگ آميزي ميگردد و چنانچه ايجاد نقوش با چند رنگ مورد نظر توليد كننده باشد مجدداً قسمتهاي ديگري از سطوح موم اندود را تراشيده و در عوض نقاط تراشيده شده ي قبلي را موم ميگيرند تا هنگام رنگ آميزي دوباره رنگ جديد در آن نفوذ نكند.
ذكر اين نكته قابل تأمل است كه در طريقه ي كار با موم حتماً بايد از رنگهاي سرد استفاده به عمل آيد تا حرارت باعث ذوب موم و ادغام رنگها نگردد.