تبریز

• نویسنده:
• تاریخ:
• منبع:
• گروه: علوم انسانی

تاریخچه شهرستان تبریز

تبریز یکی از قدیمی ترین مناطق ایران است و مجموعه آثار تاریخی و نشانه های باستان شناختی که از محل های مختلف آن به دست آمده دلالت بر دیرینگی و قدمت تاریخی این شهر دارد. سارکن « سارکن پادشاه آشور 750-722» در کتیبه خود از شهری به نام اوشکایا که شاید همان اسکوی امروزی است و نیز از دژ و قلعه محکمی به نام تارویی یاد می کند که به احتمال زیاد تبریز است. گذشته از این، در یکی از کتیبه های سناخریت پادشاه آشور (705-681 ق- م) از شهری به نام تربیس نام برده شده است که پادشاه مزبور در آنجا معبدی به نام نرکان ساخته بود.

بعضی از مورخان ترویای معروف و تبریز را یکی می‌پندارند. عده‌ای حتی این شهر را همان سوز یا شوش قدیم و عده‌ای دیگر آکراتا یا آماتای ذکر شده در تورات فرض کرده‌اند. تعیین تاریخ دقیق پیدایش شهرنشینی در دشتی که  تبریز در آن قرار گرفته دشوار است.

شرایط این دشت حاصلخیز به واسطة وجود دو رود آجی چای و مهران رود، اقلیم معتدل، موقعیت ارتباطی بسیار مناسب، وجود منابع زیرزمینی غنی و موقعیت مناسب استراتژیکی آن ، زمینة مساعدی برای تکوین و توسعة زندگی شهری فراهم آورده است . در دورة‌ حکومت روادیان تبریز پایتخت آذربایجان شد و به علت موقعیت ممتاز جغرافیایی و نظامی خود بیشتر از سایر شهرها مورد توجه قرار گرفت. در سال 340 هجری قمری از اتحاد سه گانة‌ تبریز،  اشنو (اسند، اسنق) و دهخوارقان مملکت بنی رودینی به وجود آمد که حکام آن قدرت و استقلال کامل داشتند و خلفای بغداد از دخالت و نفوذ کمی در آن برخوردار بودند.

از قرن دهم میلادی یا قرن سوم هجری به بعد نام تبریز در ردیف شهرهای بزرگ آذربایجان آمده است که در آنجا همزمان با پیشرفت صنعت و تجارت علم و تمدن نیز شکوفا شده است. اهالی تبریز در سال 616 هجری موفق شدند با دادن هدایای قیمتی و پول فراوان از هجوم مغولان به شهر و ویرانی آن جلوگیری کنند.پس از حملة مغول به ایران برای اولین بار شهر تبریز به دستور آباقاخان (680-663 هجری قمری) پایتخت رسمی ایلخانان شد.

در سال 658 هجری در دوران حاکمیت آباقاخان در تبریز، زندگی مدنی و اقتصادی دوباره شکوفا شد. سلطان محمود غازان خان معروفترین شاه مغول در 694 هجری تبریز را مقر حکومت قرار داد و آن را به منتهای درجة عظمت و بزرگی و آبادانی رساند. پس از ایلخان مغول، تبریز در عصر جلایریان و ترکمانان آق قویونلو و قره قویونلو پایتخت ایران شد و در این زمان (870هجری) بود که به دستور جهان شاه بن قره یوسف بن ترکمان مسجد کبود (گؤی مسجد) بنا گردید.

در سال 906 هجری شاه اسماعیل صفوی (‌متخلص به ختایی) تبریز را پایتخت ایران کرد. در دوران صفوی شهر تبریز بارها میدان جنگ ایران و عثمانی شد. در آغاز حکومت قاجار بخصوص زمان فتحعلی شاه، تبریز پایتخت دوم یا ولیعهد نشین ایران شد و محل استقرار عباس میرزا نایب السلطنه گردید. در دورة استبداد صغیر محمد علی شاه، مردم تبریز به رهبری دو قهرمان ملی - ستارخان و باقرخان – پس از ماهها مبارزه و ستیز، ابتدا تبریز و آذربایجان و سپس ایران را از چنگ استبداد رهایی بخشیدند.

مراکز تاریخی و باستانی

کاخ شهرداری: کاخ و تالار شهرداری تبریز در سال 1312 شمسی در گورستان متروک و مخروبة‌ کوی نوبر با نظارت مهندسان آلمانی ساخته شد. این ساختمان دارای یک برج ساعت چهار جانبی است که هر پانزده دقیقه یک بار، گذشت زمان را اعلام می‌کند.

عمارت ائل گؤلی : شاه گؤلی (استخر شاه) سابق و ائل گؤلی (استخر مردم) فعلی از گردشگاههای زیبا و دلکش تبریز است.

بقایای عمارت ربع رشیدی: خرابه‌های ربع رشیدی باقیماندة ساختمانهای عظیمی است که در زمان ایلخانیان به همت رشید الدین فضل الله وزیر نامـی ایـران در محلة ولیانکوی باغمشة تبریز ساخته شد. این مکان به اصطلاح امروزی یک شهر علمی و دانشگاهی بود.

خانه مشروطیت: این خانه محل اجتماع سران مشروطیت در تبریز بود و تاریخ ساختمان آن 1247 شمسی مطابق با 1288 هجری قمری است. بانی این خانه حاج مهدی کوزه کنانی از فعالین نهضت مشروطیت بود. به علت ارزش های فرهنگی و تاریخی که این خانه دارد ، به ویژه پیوند آن با نهضت مشروطیت ، در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

  قلعه آق گنبد (هلاکو): قلعه تاریخی آق گنبد در جزیره اسلامی (‌شاهی سابق) واقع شده است. جزیره اسلامی یکی از چند جزیره بـزرگ دریـاچة ارومیه و تنها جزیرة‌ مسکونی آن است. قلعه مورد نظر بر فراز کوهی در این جزیره قرار دارد، قبر هلاکو و دیگر سرداران مغول در این قلعه است.

جاذبه‌های طبیعی

ارتفاعات سهند: توده آتشفشانی سهند در50 کیلومتری جنوب شهرستان تبریز قرار دارد. حد شرقی آن از شهرستان هشترود و سر اسکندر و قره چمن می گذرد و تا حدود قافلانکوه پیش رفته است . بلندترین قلة سهند به نام جام داغی اسـت بـه ارتفاع 3750 متـر. ایـن کـوه تعـداد زیادی قله‌های آذرین دارد که بلندی 17 قلة آن از 3000 متر تجاوز می‌کند.

ارتفاعات سلطان سنجر: کوه سلطان سنجر کوه آتشفشانی است که در حدود 15 کیلومتری شرق زنوز واقع شده است و قلعه ای به ارتفاع 3255 متر دارد. این کوه بیشتر ایام سال از برف پوشیده است.

ارتفاعات سلطان داغی
این کوه در شمال غربی کوهستان سهند، نزدیک شهر اسکو قرار دارد ، با ارتفاعی حدود 3410 متر، سومین قلة سهند محسوب می شود. در قلة آن زیارتگاهی به نام سلطان حسام الدین وجود دارد.

ارتفاعات مورو داغ: کوه موروداغ در 36 کیلومتری غرب تبریز در جهت شرقی – غربی از ارتفاعات شمالی صوفیان به سمت تبریز کشیده شده است. این رشته کوه در گردنة پایان از شمال تبریز می گذرد و به گردنة شبلی منتهی می‌شود. بلندترین نقطة موروداغ 2210 متر ارتفاع دارد و معروف ترین قله های آن چله خانة‌، پیر موسی و خواجه مرجان است.

چشمة تاپ تاپان
این چشمه به فاصلة 5 کیلومتری آذر شهر در جادة تبریز به مراغه واقع شده است . آب در حوضی طبیعی جمع می شود و مورد استفاده قرار می گیرد . آب این چشمه از دسته آبهای معدنی بی کربنات کلسیک و منیزین گازدار و آهن دار است که خواص درمانی آن برای ازدیاد گلبول های قرمز و تنظیم میزان هموگلوبین خون، سهولت کار دستگاه گوارش و کمک به تغذیه و رشد ارزیابی شده است.

چشمه آب معدنی کندوان: کندوان روستایی تاریخی و کم نظیر است که در فاصلة 22 کیلومتری جنوب اسکو در میان دره ای با صفا و کنار رودخانة پر آبی به همین نام واقع شده است . فاصلة روستای کندوان تا تبریز 62 کیلومتر است . این روستا چشمة آب معدنی مهمی به همین نام دارد که برای درمان بیماران کلیوی نقش به سزایی دارد.

غار اسکندر: غار اسکندر به فاصلة‌ 30 کیلومتری تبریز در روستای سعید آباد واقع شده و دسترسی به آن از طریق جادة ترانزیتی تبریز-تهران میسر است. عرض دهانة این غار حدود 5 متر و دیوارهای داخل آن دارای استالاکتیت‌های جالب توجهی است.

دره لیقوان: روستای ییلاقی و کوهستانی لیقوان در جنوب شرقی تبریز و در دامنة کوهستان سهند قرار دارد. این روستا از قسمت شرقی همجوار درة بسیار با صفایی است که رودخانة‌ لیقوان از آن می‌گذرد و روستاهای حاشیة خود را مشروب می‌کند.

دره سعید آباد : یکی از دره هایی که تابستان‌ها مورد بهره برداری وسیع قرار می‌گیرد، درة سعید آباد است که در 2 کیلومتری جادة ترانزیتی تبریز - تهران قرار دارد. این دره معبر رودخانة سعید آوا چای است.

دریاچه قوری گؤل
دریاچه قوری گؤل در فاصلة 45 کیلومتری تبریز در مسیر جادة تهران – تبریز قرار دارد و این دریاچة مثلث شکل با وسعت 240 هکتار با پستی و بلندی‌هایی نه چندان مهم احاطه شده است. این دریاچه به عنوان تالاب بین‌المللی به ثبت رسیده است.

جزیره اسلامی (شاهی): جزیره اسلامی تنها جزیرة مسکونی و آباد دریاچه ارومیه است که در اثر کمی بارندگی و تبخیر آب دریاچه در تابستان به صورت شبه جزیره در می آید. وجود این جزیره سرسبز و خرم با آب شیرین و گوارا ( جزیره 54 چشمه دارد ) در دریای شور و تلخ از عجایب و بدایع طبیعت و خلقت است . در جزیره 7 روستا با نامهای آق گنبد ، کمیچی ،‌تیمورلو ، قیچاق ، بوراچارلو و بهرام آباد با حدود 8 هزار نفر جمعیت وجود دارد.