زابل
زابل
تاریخچه شهر زابل
این شهرستان در قدیم سیستان و نیمروز خوانده می شد. محلی که امروزه زابل نامیده می شود،پیش ازآن زمین هایی با تپه هایی از ماسه های روان و رسوبات دریایی بود که قسمتی از آن مسیر رودخانه قرار داشت.
با کم شدن آب رودخانه بر وسعت خشکی‌های اطراف آن افزوده شد و با اتصال این منطقه به روستای حسین‌آباد، آبادی بزرگی تشکیل گردید.بعدها تأسیس پادگان نظامی بر اهمیت آن افزود در سال هزار و سیصد و چهارده شمسی بر طبق تصویب هیأت وزیران، آن آبادی را زابل نامیدند و در سال هزار و سیصد و شانزده شمسی به مرکز سیستان تبدیل شد.
از ارتفاعات مهم این شهرستان کوه خواجه یا رستم است که در غرب قرار دارد. در برابر این کوه تصویری از رستم پهلوان که گرزی دو سر در دست دارد نقش بسته است.
در دامنه‌های جنوبی آن نیز ویرانه بناهای منسوب به دوره اشکانیان به جا مانده که در زمان خود بسیار با شکوه بوده است. زابل امروزی شهری نسبتاً توسعه یافته و مجهز به انواع خدمات مورد نیاز جامعه شهری است.
مراکز باستانی و تاریخی
میل قاسم آباد
این مناره که به شکل استوانه ای است و با مصالح آجر به ارتفاع 22.5 متر و قطر 17 متر در پایه احداث شده است که هر چه به طرف بالا ارتفاع پیدا می کند از قطر آن کاسته می شود . آجرهای سکو به شکل عمودی و در یک ردیف تزئینی در چهار طرف آن موجود است و بدین ترتیب تاثیر مشابه معماری ساده را محو می سازد . دروازه ورودی در سمت شمال آن قرار گرفته و در سمت راست آن راه پله های مدور و باریک در داخل مناره بنا شده است. سطح خارج مناره ، عاری از هر نوع تزئینی است به جز یک نوار عریض که در وسط دو ردیف حاشیه اجرای دور تا دور مناره موجود است و بر روی آن کتیبه ای عربی دیده می شود . حروف کتیبه از آجرهای پخته شده است و آن ها را به طرزی خاص قالب کرده اند ،هم چنین در قسمت فوقانی مناره کتیبه آجری دیگری وجود داشته است . ترجمه این کتیبه ها " تیت " در کتاب سیستان خود به بدین شرح آورده است . " در قسمت پایینی کتیبه اسم تاج الدین ابوالفضل نصر است و در قسمت بالا اسم نوه او تاج الدین حزب نوشته شده است ، احتمال می رود تاج الدین کبیر نتوانسته مناره را کامل کند و پیش از کامل شدن آن فوت کرده است .
این مناره را از آن جهت « میل قاسم آباد » نام نهاده اند که روستای قاسم آباد نزدیک ترین مکان به این یادگار تاریخی است . این مناره در مکران قاسم آباد زابل واقع شده است . قسمت فوقانی مناره شکسته و ریخته است . به همین دلیل تعیین ارتفاع آن ممکن نیست . شکستگی ها و تخریب های فراوان در قسمت مختلف بدنه مشهود است و در ورودی آن بر اثر تخریب و فرسایش به شکل گودالی درآمده است . بنای مناره بر روی یک صخره پست استوار و مشرف بر زاهدان قدیم است و در شمال باختر این شهر ویرانه قرار دارد . تمام ساختمان های پای مناره از خشت خام و کاه گل ساخته شده بود و آجرهای پخته را صرفا در کارها تزئینی و حاشیه های آرایشی و دیگر جزئیات معماری استفاده می کرده اند . حتی طاق درهایی را که در حد فاصل بین اتاق ها تعبیه شده از خشت خام می ساخته اند . تنها در پای دیوارها آجر پخته به کار رفته است .
این مناره بر مبنای احساسی مقدس و پاک بنا گردیده و قسمتی ازیک مدرسه ( طلاب ) علوم دینی است که احتمالا در زمان های بسیار دور توسط یک پیشوای روحانی آغاز بکار کرده بود است . اتاق های کوچک محل استادانی بوده که این مدرسه را اداره می کردند و به آموزش علوم دینی می پرداختند . در داخل محوطه مدرسه دیگری بود و در سمت شمال غربی حیاط یک مسجد بود که برای ناز و تعلیم مورد استفاده قرار می گرفته و اکنون در شکل و هیبت بزرگترین تپه موجود است .
رودخانه هیرمند و چاه نیمه
این رودخانه ، تنها شریان حیاتی سیستان است که از طرف کوه های بابا در افغانستان سرچشمه می گیرد و پس از طی مسافتی در حدود 1050 کیلومتر وارد دریاچه هامون می شود . تمام آب مصرفی دشت سیستان از طریق این رود تأمین می شود . هیرمند (جریکه یا جاریکه) در مرز ایران و افغانستان ، به دو شعبه تقسیم می شود . شعبه اصلی به نام رود مشترک یاپریان (پریان مشترک هم نامیده می شوند) قسمتی از مرز مشترک دو کشور را تشکیل می دهند ، سپس وارد افغانستان می شوند . شعبه دیگر، در خاک ایران است که خود به دو شاخه تقسیم می شود . یکی به طرف چاه نیمه و دیگری به طرف مناطق کوهک و زهک می رود .که دو سدد انحرافی در این دو منطقه بر روی آن احداث شده است. سد سیستان نیز بر روی شاخه ای که از طریق چاه نیمه تامین می شود، احداث شده است در قسمت جنوب دشت سیستان و در حوالی مصب هیرمند، گودال های طبیعی بزرگی وجود دارد که در حال حاضر از انها بهره برداری می شود. این گودال ها ضمن ذخیره آب برای آبیاری مناطق بیشتری از سیستان، از زیان های وارده در مواقع سیلابی شدن رودخانه هیرمند جلوگیری می کند. مساحت این مخازن که به صورت دریاچه کوچکی در آمده، در حدود چهار هزار و هفتصد هکتار است. از این مخازن علاوه بر آبیاری، می توان برای پروش ماهی نیز استفاده کرد. حداکثر گنجایش این مخازن ششصد . شصت میلیون متر مکعب است و ظرفیت قابل بهره برداری سالانه آن تا سیصد و چهل میلیون متر مکعب نیز می رسد.
منطقه حفاظت شده هامون
این منطقه با دویست و یک هزار و شصت و دو هکتار وسعت شامل دشت هامون،دریاچه یا تالاب هامون و رودخانه هیرمند می شود.
اهمیت این منطقه بیشتر به دلیل زیستگاه انواع حیات وحش،امکان پرورش ماهی،وجود انواع پرندگان و تامین علوفه دام ها از نیزارها و استفاده از نی ها جهت حصیربافی می باشد.
پرندگان و جانوران وحشی این منطقه عبارتند از : پلیکان و فلامینگو،پرندگان مهاجر آبی، تیهو، زنگوله بال، کورکر( باقرقره)، خرگوش،شغال،کفتار،کاراکال،یوزپلنگ،گرازو آهو، مراتع و نیزارهای اطراف دریاچه اغلب اوقات سرسبز ومتراکم هستند و زیبایی خیره کننده ای به این منطقه می بخشند. این اکوسیستم یکی از زیباترین تالاب های ایرانی است.
دریاچه هامون
دریاچه هامون یکی از پدیده های طبیعی ارزشمند از نظر ملی و بین المللی و در خور توجه ویژه است . ارزش اقتصادی آن از دیرباز شناخته شده است و در طول صدها سال مردم حاشیه نشین تالاب از برکت و نعمات گیاهان ، پرندگان و آبزیان آن بهره مند شده اند . این منطقه ویژه و منحصر به فرد پناهگاه بسیاری از گونه های نادر و در خطر انقراض حیوانی و گیاهی .و حمایت کننده زنجیره های غذایی در پهنه دشت کویر است . علاوه بر ارزش اقتصادی ارزش های اکولوژیکی هامون نیز در خور توجه فراوان است . این دریاچه مامن مناسبی برای استقرار آشیانه و تولید مثل انواع مختلف پرندگان و بعضی مهره داران دیگر است . گونه هایی از ماهی ها برای تخم ریزی پوشش گیاهی فشرده درون آب را ترجیح داده و هنگام تولید مثل در چنین مکانهایی تجمع می کنند . همچنین پوشش گیاهی هامون محل مناسبی برای مخفی شدن و در اما ن ماندن بعضی از پرندگان ، پستانداران و سایر ابزیان از جمله شاهین ها ، عقاب ها و باکلان ها است . پوشش زیر آب دریاچه نیز همراه با نیزارهای آن در تامین نیازهای حیات وحش نقش اساسی دارند . دریاچه هامون برای بعضی از موجودات زیستگاه دائمی و برای تعدادی دیگر سکونت گاه موقتی و محل گذر و تغذیه محسوب می شود .