سوادکوه
سواد کوه
سواد کوه شهرستانی در سمت جاده فیروز کوه به مازندران است که از ترکیب و توسعه فضاهای روستایی مناطق دره ای و کوهستانی شکل گرفته است. با توجه به آثار دیدنی و تاریخی نظیر پل ورسک، غارهای مختلف و پل شاپور در شیرگاه به یکی از کانون های جذب گردشگران تبدیل شده است.
سواد کوه در سال 1392 و با تصویب هیات دولت به دو شهرستان سواد کوه شمالی و سواد کوه تقسیم شد.
این شهرستان در ناحیهٔ البرز مرکزی و در مجاورت استان سمنان قرار گرفته است. مهم‌ترین شهر این شهرستان شهر پل سفید بوده که دارای بیشترین جمعیت و مساحت در سطح شهرستان می‌باشد. شهر پل سفید مرکز این شهرستان می‌باشد. شهرستان سوادکوه از سه بخش به نامهای بخش مرکزی، زیرآب و شیرگاه و چهار شهر بترتیب جمعیت و اهمیت ۱-زیراب ۲-شیرگاه ۳- پل سفید و۴-الاشت تشکیل شده‌است. این شهرستان در مجموع از شش دهستان بنامهای سرخ کلا با بیست آبادی، کردآباد، راستوپی با ۶۹ آبادی، ولوپی با ۵۲ آبادی، کسلیان با ۱۷ آبادی، شرق و غرب شیرگاه با ۳۱ آبادی و دهستان لفور با ۲۹ آبادی تشکیل شده‌است
تاریخچه سواد کوه
شهرستان سواد کوه که از ترکیب و توسعه فضاهای روستایی مناطق دره ای و کوهستانی شکل گرفته است، از مناظر زیبای طبیعی، اعتدال آب و هوا و پوشش گیاهی انبوه برخوردار است و با توجه به آثار دیدنی و تاریخی پل ورسک،غارهای مختلف، پل شاپور شیرگاه به یکی از کانون های جذب گردشگران تبدیل شده است. طبیعت این شهر کوهستانی و دره ای و بسیار زیباست. مورخینی مانند ابن اسفندیار تا قبل از قرن دهم هجری قمری آنرا جزئی از تپورستان در ایالت فرشوادگر ذکر کرده اند که از شرق تا جرجان، از غرب تا دیار آذربایجان، از جنوب تا نواحی ری، قومس و دامغان وسعت داشت.
در شاهنامه فردوسی و اوستا آمده، سوادکوه درگذشته محل زندگی انسان های متمدنی بوده که آئین دیوسنایی داشته اند. نشانه هایی نیز از آیین میترائیسم و مهرپرستی در قرون اولیه میلادی و اواسط حکومت پادشاهان ساسانی، در این ناحیه وجود داشت.
این شهرستان با داشتن شهرهای زیبایی چون آلاشت، شیرگاه و زیرآب ، از چشم انداز کم نظیری برخوردار است.
از آنجا که دو رودخانه تلار و بابل رود از میان آن می گذرد، پلهای زیادی در این شهرستان واقع شده که قدمت یکی از آنها که اخیرا کشف شده است به دوره سامانی می رسد و چند پل دیگر نیز مربوط به دوره صفویه است .
منطقه پل سفید سوادکوه به خاطر قرار گرفتن منازل مسکونی آن در دو طرف رودخانه و در بالای تپه ها، پله های زیادی را در خود جای داده است که تعداد آنها بیش از دو هزار پله است.
نام این شهر از پلی برگرفته شده روی رودخانه ای است که از وسط شهر می گذرد. زیرا رنگ این پل به سفیدی می زند. قدمت این پل به دوره صفویه می رسد.
مراکز تاریخی و باستانی
محله قدیم آلاشت
محله قدیمی آلاشت، زادگاه رضاخان سرسلسله دودمان پهلوی در 18 كیلومتری زیرآب (منطقه سوادكوه) قرار دارد. آلاشت در منطقه‌ای كوهستانی و جنگلی واقع شده و خانه‌‌های آن، اغلب از خشت خام ساخته شده و بام آنها نیز با تخته‌پوش پوشانده شده است. كوچه‌های این محل، باریك، سنگی و شیب تندی دارند. آلاشتی‌های هر محله از دهشان را به نامی می‌شناسند. زادگاه پهلوی اول در محله پهلوان خلیل قرار دارد كه ساختمان آن در اصل دو اشكوبه بوده است. اشكوب فوقانی آن در اثر زلزله فرو ریخته بود كه در دوران پهلوی دوم بوسیله سازمان سابق میراث فرهنگی به همان سبك اولیه تجدید بنا شده است. این خانه كه محل سكونت عباسعلی‌خان (پدر رضاخان) بود، به خاطر یك رویداد تاریخی، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این خانه پس از انجام تعمیرات و دوباره‌سازی توسط سازمان فوق، امروزه به عنوان كتابخانه عمومی شهر آلاشت مورد استفاده مردم و جوانان قرار می‌گیرد.
قلعه کنگلو
از جاده خطیرکوه – دوآب می توانید به قلعه کنگلو دسترسی داشته باشید قسمت های اولیه جاده آسفالته و بقیه خاکی است در سمت چپ با عبور از پل سیمانی جدید الاحداث راه پر پیچ و خم و صعب العبور روستای کنگلو (کنگله لی = زنبور) منشعب می شود که طول آن 16 کیلومتر است. در فاصله یک کیلومتری جنوب این روستا در ارتفاعی پایین تر، قلعه کنگلو قرار دارد که به تعبیر استاد دکتر منوچهر ستوده به دو بازوی گشوده ای می ماند که واردین را به خود می خواند. از دید من چون عقابی است سرخ گون با بال های گسترده که از آشیان خود محافظت می کند.
نمای خارجی قلعه را یک باروی عظیم سنگی تشکیل می دهد که در قسمت میانی و طرفین آن، برج های دیده بانی تعبیه شده است. فضای داخلی این قلعه با توجه به بقایای آن، مدور و در دو طبقه ساخته شده بود که قسمت عمده آن از بین رفته و در حال ویرانی است. عمده مصالحی که در ساختمان قلعه به کار رفته عبارتند از؛ سنگ لاشه با ملات آهک و سنگ ریزه. با توجه به وضعيت معمارى و سفال ها، مى شود احتمال داد كه اين قلعه در دوره ساسانى يا اوايل عهد اسلامى، به تقليد از شيوه معماری دوره ساسانى بنا شده است. هرچند اثبات اين مطلب نيار به بررسى و كاوش بيشتر دارد.
قلعه کنگلو زمانی در سه طبقه احداث شده بود اما با توجه به از بین رفتن بخش اعظمی از معماری طبقه سوم، کار کاوش در فضاهای طبقه دوم به روش ارگانیک آغاز شد. در این طبقه سه فضا، یکی در وسط به شکل مستطیل و دو دیگر به شکل نیم دایره در دو طرف آن کشف شد و حفاری آن ها تا روی کفی از جنس ملات گچ که در نتیجه پر نمودن طبقه اول احداث شده است، ادامه یافت. عناصر معماری مکشوف شامل دیوارهای جدا کننده، طاق و قوس پنجره، طاقچه و ورودی‌ها، با چسباندن شماره‌های لوکس و شناسه‌های عمق و لایه مستند‌سازی و سپس اطلاعات و شناسنامه هر یک از عناصر پس از برداشت‌های فنی، مرقوم شده در کنگلو نشانه‌هایی مانند اشیایی با علائم میتراییسمسی یافته شده که نشان می دهد این مکان نیایشگاه مهر (میترا) بوده است.
بعضی نیز به علت یافته شدن چربی در این مکان؛ عقیده دارند این قلعه نیایشگاه آناهیتا (الهه آب) بوده‌است. قلعه با مساحتی حدود 3000 متر بر فراز تپه ای مخروطی و منفرد به صورت شمالی – جنوبی بنا شده است. ارتفاع این تپه در سمت شمال نسبت به دامنه خود با شیب 40 درجه حدود 100 متر و از جنوب با شیب 90 درجه و گاهی با شیب منفی منتهی به دره ای می شود که عمق آن حدود 350 متر است. از ضلع جنوبی قلعه به سبب اشرافی که بر کیلومترها چشم انداز خود دارد می توان منطقه را کنترل کرد. این دره راه صعب العبوری به شهمیرزاد و سمنان دارد. از این رو می توان پذیرفت که قلعه از موقعیت استراتژیک حساسی برخوردار بوده است. روبروی همین ضلع، آن سوی دره، کوه قدمگاه باارتفاعی حدود 1000 متر قد برافراشته که به صورت دیواره ای طبیعی ، منطقه را دربر گرفته است و حراست می کرد. دو سوی دیگر قلعه هم با شیب تند به دامنه های خود منتهی می شود.
از دیگر جاذبه های طبیعی و تاریخی این جاده منتهی به شهمیرزاد و سمنان (جاده خطیرکوه) می توان به غار اسپهبد خورشید در آغار این جاده و آبشار روزیه در ادامه مسیر یاد کرد
اگر در زمستان می خواهید به قلعه کنگلو بروید حتما زنجیر چرخ و در تابستان کرم ضدآفتاب، کفش مناسب کوه نیز به همراه داشته باشید برای رسیدن به قلعه کنگلو حدود 40 دقیقه پیاده روی در کوه نیاز است
برج لاجیم
این برج در حدود 24 کیلومتری شمال‌شرقی شهر زیراب روستای لاجیم منطقه سوادکوه واقع است.و سهوا به مقبره امامزاده عبدالله معرف است.ساختمان آن به شیوه مدور با گنبدی مخروطی شکل و در نهایت ظرافت و سادگی ساخته شده است.
در قسمت فوقانی ، دو کتیبه آجری به خط پهلوی ساسانی و کوفی نصب شده که برابر مفاد کتیبه کوفی ( مورخ 413هـ.ق) این بنا مدفن" کیا اسماعیل ابوالفوارس شهریار بن عباس" است. بنای مزبور در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. این بنا متعلق به قرن پنجم هجری قمری است. سبک معماری آن مدت‌ها در شمال بسیار متداول بوده است. قسمت بالای بنا داری گچبری‌های بسیار زیبا است.
پل ورسک
این پل در زمان رضا شاه، بر روی دره ورسک منطقه سوادکوه ساخته شد و در زمان جنگ جهانی به پل پیروزی معرف شد. پل ورسک با دهانه ای به طول 66 متر و ارتفاع 110 متر یکی از بزرگترین شاهکارهای مهندسی طول خط آهن شمال است.
منطقه جنگلی اوریم
روستای اوریم از توابع شهر سوادکوه، در دهستان راستوپی قرار دارد. هوای مه آلود وضعیت قالب جوی این روستا است، در حالیکه شهرهای اطراف این روستا شاهد هوای گرم، سوزاننده و شرجی تابستانی هستند، آب هوای معتدل و کمی سرد اوریم بهترین فرصت برای تابستان گذارنی و یا همان ییلاق است. این روستا که در جنگل -کوه های سوادکوه قرار دارد مناظر دلپذیری برای علاقمندان به طبیعت دارد. همچنین پل راه آهن اوریم که مربوط به دوره پهلوی اول است از شاهکار های معماری این دوره است و از جاذبه های شهرستان سوادکوه می باشد این اثر در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۳۰۹۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
سد لفور ( البرز )
سد لفور یا همان سد البرز با ارتفاع ۷۲ متر در دهستان لفور بر روی تلاقی سه رودخانه کارسنگ رود و آذررود و اسکلیم روهار در منطقه ای به نام دئوتک (محل تلاقی دو آب) احداث شده است. این سد از نوع سنگریزه‌ای با هسته رُسی و مخزنی به حجم 150 میلیون مترمکعب است. با بهره‌برداری از این سد آب 54 هزار هکتار از 220 روستای شهرهای بابل، بابلسر، قائمشهر و جویبار تامین می‌شود. این سد همچنین آب 650 هزار نفر از ساکنین شهرهای بابل، بابلسر ، امیرکلا ، خزرشهر و فریدون‌کنار را تامین و میزان 10 مگاوات برق تولید می‌کند.
آبشار ورسک
آبشار ورسک پل سفید E59 52 N54 35 در قسمت شرق روستای زیبای ورسک و در زیر قله اتابک و تیزکوه، دره ای بسیار زیبا و نیمه جنگلی وجود دارد که نسبتا عمیق بوده و چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند. آبشار بسیار زیبا و پرآب چشمه علی که همان آبشار فصلی ورسک می باشد به ارتفاع تقریبی بیست متر از این دره به سمت روستای ورسک جاری است. آب این آبشار از ارتفاعات قدمگاه سرچشمه می گیرد و سالانه تعداد زیادی از مردم مشتاق را به سوی خود می کشاند. از روستای ورسک تا زیر آبشار حدود ۳۰ دقیقه راه می باشد که نیمی از آن از کنار آب رودخانه می گذرد. آب و هوای این منطقه معتدل، مرطوب و کوهستانی می باشد. این رودخانه فصلی است و در فصل های مختلف حجم آب متفاوتی دارد. برای رسیدن به این آبشار زیبا کافی است در محور فیروزکوه بعد از گردنه گدوک کمی جلوتر به سمت راست وارد روستای ورسک شده و از آنجا تا آبشار حدود 4 کیلومتر و تقریبا نیم ساعت راه است مسیر رسیدن به آبشار ورسک دقیقا از زیر پل ورسک می گذرد و باید در امتداد رودخانه حرکت کرد تا به آبشار زیبای ورسک رسید… در مسیر به یک آبشار کوچک می رسید یه دو راهی است که باید به سمت راست بروید
ارفه کوه
ارفع کوه یا ارفه کوه (ارفعه کوه هم گفته می شود) یکی از قلل مرتفع و مهم منطقه است که در روستای ارفعده از توابع شهرستان سواد کوه قرار دارد. ارفع کوه در منطقه ای بسیار خوش آب و هوا قرار دارد که چشم اندازی وسیع به بسیاری از قله های معروف دارد. در دامنه های این کوه کشاورزی و دامداری از مشاغل مهم محسوب می گردد. برای دیدن آبشار باید از اینجا نزدیک چهل دقیقه جنگل نوردی کنید. مسیر ارفه ده هم مسیر زیبا و رویایی است. منطقه ارفه از نظر تنوع جانوری دارای خرس گرگ گراز و پلنگ نیز می باشد
طاق اسپهبد خورشید
این طاق طبیعی با دهانه‌ای به طول 85 متر با بقایای قلعه‌ای کهن در سینه کش کوهی بلند، در نزدیکی روستای بالا دوآب شهرستان سوادکوه از کیلومترها فاصله، خودنمایی می‌کند. در دو سوی دهانه داخلی این اثر طبیعی سازه‌هایی مطبق از کف تا زیر طاق با کاربری فضاهایی مسکونی و تدافعی شامل پلکان ، حوض، انبار و آب‌انبار، از جنس لاشه سنگ و ملات آهک و گچ بنا شده است.
دریاچه شورمست
روستا و دریاچه شورمست در ناحیه جنوبی استان مازندران و در جنوب غربی شهرستان سوادکوه، شهر پل سفید قرار دارد. دریاچه شورمست در فاصله 5 کیلومتری از شهرک صنعتی شورمست پل سفید و در ارتفاعات مشرف به این شهر قرار دارد. این دریاچه یکی از زیباترین اماکن موجود در شهرستان سوادکوه است و دارای امکانات تفریحی مانند قایق، اسکی روی آب و اقامتگاه ساده به همراه سرویس بهداشتی می‌باشد.
آبشار گزو
آبشار گزو با ارتفاع تقریبی 70 متر در فاصله 15 کیلومتری بخش شیرگاه از توابع شهرستان سوادکوه و در جنگل‌های سرسبز و زیبای لفور و در کنار امامزاده‌ای معروف به «سه بزرگوار گزو» قرار دارد. مسیر ارتباط آن از روستای جمشیدآباد و لفور، در پشت سد البرز و در مسیر کار سنگ است. این مکان محل مناسبی برای گردشگران، صخره‌نوردان و کوهنوردان به حساب می‌آید.
کاروانسرای گدوک
کاروانسرای گدوک در استان مازندران، شهرستان سواد کوه، در گدوک قراردارد. این کاروانسرا در ۲۵ کیلومتری جنوب ورسک، در گردنه کوهی معروف به گدوک واقع شده و مربوط به دوران حکومت شاه عباس صفوی است. این بنا به کاروانسرای شاه عباس نیز معروف است. مال بند این کاروانسرا در ساختمان قرار داشته که ۳۰ متر طول دارد. بعد از ورودی اصلی صفحه‌ها و اتاق‌های متعددی در ضلع شمالی و جنوبی برای استراحت مسافران ساخته شده است. روبروی درب ورودی اصلی نیز 3 اطاق وجود دارد که احتمالاً شاه نشین بوده‌است. ضلع شرقی بنا نیز ۵۰ متر طول دارد. این بنا نیز از کاروانسراهای مهم عصر صفویه است.