وبا
وبا
وبا بیماریای است که از طریق آب توسط باکتری وایبریو کلرا ایجاد میشود. این بیماری در گذشته در ایران به نام مرگامرگی خوانده میشد . این باکتری با نوشیدن آب آلوده یا خوردن سبزیجات و ماهی نپخته و یا خوردن صدفها وارد بدن میشود. در ایران بیشترین راه انتقال وبا، سبزیهای آلوده است. سبزیهایی که در هنگام کاشته شدن با کود انسانی تغذیه میشوند دارای بیشترین آلودگی هستند. وبا در طول تاریخ هفت بار همهگیری جهانگستر داشتهاست. در قرن نوزدهم چندین بار در اروپا همهگیر شد، اما امروزه وبا بیشتر در کشورهای جهان سوم به علت وضعیت ناسالم و غیربهای آشامیدنی دیده میشود.
جان اسنو پزشک مخصوص ملکه انگلستان، ارتباط میان وبا و آشامیدن آب را در سال ۱۸۵۴ کشف کرد.
روبرت کخ، پزشک آلمانی، برای اولین بار در سال ۱۸۸۳ باکتری وبا را جداسازی و شناسایی کرد. این باکتری، سی سال پیش از آن، بهدست کالبدشناس ایتالیایی، فیلیپو پاچینی ، جدا و شناسایی شده بود، ولی نتایج کارهای او ناشناخته بود. جان اسنو و روبرت کخ نتیجه آزمایشهای پیشین پاچینی را نمیدانستند و برای این کشف سرشناس شدند.
آغاز ناگهانی اسهال رقیق شدید و بدون درد و تب از نشانههای بیماری وبا است. اسهال وبایی به اسهال آب برنجی معروف است و فرد بیمار گاه روزانه بیش از ۳۰لیتر آب دفع میکند که این مقدار دفع آب باعث اسیدوز و نهایتاً میتواند منجر به مرگ فرد شود. کمتر از ۵٪ بیماران وبایی تب دارند. گاهی در آغاز بیماری استفراغ دیده میشود. بیمار احساس تشنگی دارد و بیقرار است از درد پشت ساق پا شاکی است، زبان خشک، چشمها گودرفته، نبض ناتوان از علایم این بیماری است.
البته باید توجه داشته باشید که هر کدام از این موارد بالا به تنهایی نشانگر وبا نیستند یک فرد ممکن است همه نشانههای بالا را نداشته باشد. مدت زمان بروز بیماری از ۲ تا ۵ روز متغیر است.
سم باکتری ویبریو کلرا، کُلُراژن یا توکسین وبا نامیده میشود. سم کلرا مهمترین ساز و کار اصلی بیماریزایی باکتری ویبریو کلرا محسوب میشود. وقتی باکتری ویبریو کلرا از معده گذشته و به دوازدهه(نخستین و کوتاهترین بخش از روده باریک) که جایگاه حساس باکتری است میرسد به قشر مخاطی نفوذ کرده و به سلولهای پوششی و پرزهای دوازدهه میچسبد و پس از چسبیدن به پرزهای دوازدهه و تکثیر زیاد، ۷۰ سانتیمتر ابتدای روده کوچک را میپوشانند. باکتری ویبریو کلرا پس از تکثیر در روده، پاره شده و درونمایه آن که همان زهرابه یا سم وبا است وارد روده میشود. زهرابه مرگامرگی در روده سبب افزایش cAMP (سیکلیک اِ اِم پی) شده که خود سبب افزایش تراوش آب و الکترولیت به درون روده میشود و همچنین از جذب الکترولیتها جلوگیری میکند.
باکتری ویبریو کلرا بطور معمولی میتواند باعث ایجاد بیماری وبا در افراد سالم گردد، گرچه افزایش آسیبپذیری بدن افراد با ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن رابطه دارد. افرادی که معده آنها بخاطر استفاده داروهای ضد اسیدی (مانند رانیتیدین، سایمتیدین، امپرازول) یا تغذیه نامناسب کمتر اسیدی است، نسبت به این بیماری آسیبپذیرتر هستند. پژوهشهای همهگیرشناختی اخیر نشان میدهد که آسیبپذیری افراد به بیماری وبا با نوع و گروه خونی آنها ارتباط دارد. افرادی که گروه خونی O دارند بیشترین آسیبپذیری نسبت به این بیماری دارند.
مخزن اصلی وبا انسان است؛ ولی به تازگی ثابت گردیده که بطور طبیعی در جانداران ریز آب (پلانکتونها) در محل ورود رودخانه به دریا و در آبهای کمی شور مزه نیز وجود دارد. باکتری ویبریو کلرا بطور طبیعی بر روی پلانکتونهای آب شیرین، آب کمی شور و آب دریا زندگی میکند. این منابع آب به ویبریو کلرا آلوده هستند و مواد غذایی شسته شده در آین آبها و صدفهایی که در آن آبها زندگی میکنند، را آلوده میکند و میتوانند سپس به انسان منتقل شوند. وبا درروده کوچک انسان ساکن میشود هنگامی که هوا گرم باشد این باکتری رشد میکند. مهمترین راه انتقال این بیماری رعایت نکردن بهداشت فردی و نشستن دستها قبل از غذا است. از سوی دیگر مردم تصور می کنند که آب چاه، برکه، رودخانه ها و چشمه ها ظاهرا شفاف و برای نوشیدن بسیار گواراست در حالی که این آبها دارای انواع انگل هستند و خوردن آنها باعث بیماریهای روده ای از جمله وبا می شود.
درمان وبا آسان است. اگر بیمار مبتلا به وبا به موقع به مرکز درمانی برسد، با جبران مایعات از دست رفته و آنتی بیوتیک به سرعت بهبود می یابد، نکته اصلی در سرعت شروع درمان است
نخستین مرحله درمان، نوشاندن آب و الکترولیتها به بیمار است. گام بعدی، دادن آنتیبیوتیک است که هم کمک به کاهش حجم مدفوع میکند و هم مدت بیماری را کوتاه میکند و همچنین سیکل انتقال را کوتاه و قطع میکند.
برای نوشاندن آب و الکترولیت توجه به شدت اسهال و وضع کمآبی بیمار لازم است. در اسهالهای خفیف دادن آب و الکترولیت خوراکی (ORS) کافی است اگر موجود نبود یا بیمار تحمل نکرد میتوان از لعاب برنج (۵۰ گرم در لیتر)، نوشابه با نمک و… استفاده کرد. در بیماران با اسهالهای شدید (که بیش از ۱۰٪ آب از دست دادهاند؛ دارای چشمهای کاملاً گود رفته، خواب آلوده، فشار خون و نبض ضعیف) و همچنین در بیمارانی که استفراغ دارند یا در بیمارانی که در اغما هستند و همچنین بیماران دارای فلج روده باید سرم تزریق شود.
آنتی بیوتیک تتراسایکلین و داکسی سیکلین نقش مهمی در کاهش مدت و شدت بیماری مرگامرگی دارند. سایر آنتی بیوتیکهایی که بهرهگیری میشوند دربرگیرنده سیپروفلوکساسین و آزیترومایسین میباشند. برای کودکان و زنان باردارسیفیکسیم، آمپی سیلین، آزیترومایسین و اریترومایسین مناسب است.
واکسنهای ساخته شده از باکتری کشته شده در زیر پوست مصونیتی کوتاه مدت ایجاد میکند. واکسن خوراکی با میکروب کشته شده دارای انواع مختلف است و حدوداً در ۵۰٪ موارد مؤثر است و مدت دوام واکسن حدود ۳ سال است نوع دیگر واکسن با میکروبزنده ضعیف شدهاست که در دست بررسی میباشد. بهطور معمول یا بهطورکلی واکسن به عنوان پیشگیری وبا توصیه نمیشود و رعایت نکات بهداشتی برای جلوگیری وبا کافی است.