فسیل چیست؟
به آثار و بقایای موجوداتی که از زمانهای گذشته در سنگها و لایه های زمین محفوظ مانده اند، « فسیل» می گویند. در میان موجودات بسیاری که در گذشته روی زمین زندگی می کردند، تنها تعداد بسیار کمی به صورت فسیل در آمده اند؛ زیرا اکثر موجوداتی که فاقد اسکلت سخت داخلی یا خارجی و دارای اعضای نرم بوده اند تجزیه شده، از بین رفته اند.
موجودات دارای اسکلت سخت داخلی و یا پوستۀ مقاوم خارجی نیز باید بلافاصله پس از مرگ در رسوبات نرم مدفون شوند تا اسکلتشان در معرض تجزیه قرار نگیرد.
در میان اعضای سخت جانداران دندان، استخوان و پوستۀ آهکی صدفها مناسب ترین قسمتها برای فسیل شدن اند. تعداد فسیلهای گیاهی کمتر از فسیلهای جانوری است؛ زیرا اندامهای گیاهی زودتر در معرض تجزیه و فساد قرار می گیرند. با این وجود در برخی از فسیلهای گیاهی ، مواّد سیلیسی چنان در تمام اجزای گیاه نفوذ کرده اند که گیاه کاملا به سنگ تبدیل شده است.
گاهی اوقات قرار گرفتن پیکر موجودات در میان رسوبات باعٍ تشکیل قالب داخلی یا خارجی آن موجود می شود. اگر حفرۀ داخلی بدن جانور یا گیاه از رسوبات پر شود و خودش از بین برود، قالب که باقی می ماند، مشخصات داخلی آن موجود را نشان می دهد. به این قالب،« قالب داخلی» می گویند. حال اگر نقش مشخصات خارجی بدن جانور یا گیاه بر روی رسوبات باقی بماند و سپس موجود مورد نظر از بین برود و حفرۀ باقی مانده دوباره توسط رسوبات پر شود،« قالب خارجی» به وجود می آید، قالب خارجی نشان دهندۀ خصوصیات خارجی موجود است.
همان طور که گفته شد موجودات زنده تنها در صورتی به فسیل تبدیل می شوند که بدن آنها پس از مرگ و پیش از تجزیه . فساد، در زیر رسوبات مدفون شود. بنابراین محیطهایی کثل دریاها و اقیانوسها برای فسیل شدن مناسبتر از سایر نقاط اند.
به عبارت دیگر این مناطق به دلیل رسوبگذاری سریع مانع تجزیه شدن بقایای موجودات می شنود و امکان فسیل شدن را بهتر فراهم می کنند.
البته ممکن است که خشکی نیز شرایط فسیل شدن به وجود آید. برای مثال مدفون شدن جانوران در زیر برف و یخ، سقوط در شکافهای یخچالی، محبوس شدن حشرات در شیره های گیاهی، مدفون شدن گیاهان و جانوران توسط توفانهای شن و ماسه یا خاکسترهای آتشفشانی و غیر شرایط لازم برای تشکیل فسیل را فراهم می کنند. در برخی موارد، رد پای جانورانی که بر روی زمینهای نرم و مرطوب حرکت کرده اند بر روی طبقات سطحی رسوبی باقی مانده است.
مطالعۀ فسیل ها نشان می دهد که حیات بر روی کرۀ زمین حدود 3500 میلیون سال پیش آغاز شده است. با استفاه از این یافته ها همچنین می توان با نحوۀ تکامل تدریجی جانوران در طول قرون آشنا شد.
در واقع قسمت اعظم دانش ما راجع به جاندارانی که میلیونها سال پیش بر روی زمین زندگی می کردند از مطالعۀ فسیلها به دست آمده است. فسیلهای هر دوره می توانند بازگو کنندۀ وضع آب و هوا در آن دوره باشند. علاوه بر این، مطالعهۀ فسیلها به تشخیص جغرافیای قدیمی زمین، شناخت اکو سیستمهای گذشته و اثبات تغییر در موجودات زنده کمک می کند.